Suy giãn tĩnh mạch là tình trạng các tĩnh mạch, chủ yếu ở chi dưới, bị giãn và mất chức năng đưa máu trở về tim, gây ứ đọng tuần hoàn và các triệu chứng khó chịu như đau, phù, cảm giác nặng chân và mệt mỏi. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống mà còn có nguy cơ dẫn đến biến chứng nghiêm trọng như loét chi, huyết khối tĩnh mạch sâu, thuyên tắc phổi nếu không được điều trị và phục hồi chức năng đúng cách.

Phục hồi chức năng (PHCN) là một phần không thể thiếu trong điều trị toàn diện suy giãn tĩnh mạch. PHCN giúp làm giảm triệu chứng, cải thiện tuần hoàn máu, tăng cường chức năng cơ – tĩnh mạch và ngăn ngừa biến chứng.

I. Mục tiêu của phục hồi chức năng

Cải thiện tuần hoàn tĩnh mạch và lưu thông máu trở về tim.

Giảm đau, giảm phù, giảm cảm giác nặng chân.

Tăng cường sức mạnh cơ bắp vùng chi dưới, đặc biệt là cơ bắp chân.

Ngăn ngừa các biến chứng như loét chân, huyết khối tĩnh mạch sâu.

Cải thiện khả năng vận động và chất lượng cuộc sống.

II. Nguyên tắc phục hồi chức năng

Phối hợp đa mô thức: tập luyện thể lực, chăm sóc chân, dùng tất áp lực, điều chỉnh lối sống.

Cá thể hóa theo mức độ bệnh, khả năng vận động và bệnh lý đi kèm.

Điều trị nguyên nhân kết hợp với giảm triệu chứng và phòng ngừa tái phát.

Kết hợp giữa điều trị y học và giáo dục người bệnh.

III. Các biện pháp phục hồi chức năng

1. Tập luyện thể dục chuyên biệt

Tập luyện đóng vai trò trung tâm trong PHCN cho người suy giãn tĩnh mạch chi dưới, đặc biệt giúp hoạt hóa bơm cơ vùng cẳng chân – yếu tố then chốt trong đẩy máu trở về tim.

a. Bài tập vận động chi dưới:

Gập – duỗi cổ chân: nằm hoặc ngồi, gập duỗi cổ chân 10–15 lần mỗi bên.

Đạp xe tại chỗ (bài tập “đạp xe trên không”): nằm ngửa, nâng chân lên và thực hiện động tác giống như đang đạp xe.

Đứng kiễng chân – hạ gót: đứng thẳng, kiễng chân lên rồi hạ xuống từ từ, 10–15 lần.

Đi bộ nhẹ nhàng: ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5–6 ngày/tuần.

Bơi lội: tác dụng tốt vì nước tạo áp lực hỗ trợ tuần hoàn.

b. Nguyên tắc tập luyện:

Tập thường xuyên, liên tục.

Tránh tập quá sức hoặc các động tác gây tăng áp lực tĩnh mạch như nhảy, gập bụng nặng.

2. Sử dụng tất áp lực (compression stockings)

Tất áp lực là biện pháp hiệu quả giúp cải thiện hồi lưu tĩnh mạch bằng cách tạo áp lực giảm dần từ cổ chân lên đùi, hỗ trợ đẩy máu về tim.

Có nhiều mức độ áp lực (mild, moderate, strong); lựa chọn phù hợp theo chỉ định bác sĩ.

Mặc tất vào buổi sáng, trước khi ra khỏi giường, và cởi ra trước khi ngủ.

Cần hướng dẫn người bệnh cách mặc đúng để đảm bảo hiệu quả.

3. Chăm sóc da – phòng ngừa biến chứng

Vệ sinh da chân sạch sẽ mỗi ngày bằng nước ấm, lau khô kỹ giữa các kẽ ngón.

Dưỡng ẩm da để tránh khô, nứt nẻ – giảm nguy cơ loét.

Tránh trầy xước, tránh đi chân đất.

Nếu có loét chân tĩnh mạch: điều trị kết hợp thay băng, thuốc và chăm sóc vết loét đúng cách.

4. Giáo dục người bệnh và thay đổi lối sống

a. Tư thế sinh hoạt đúng:

Tránh đứng lâu, ngồi lâu.

Khi ngồi hoặc nằm nên kê chân cao hơn tim để tăng hồi lưu tĩnh mạch.

Tránh bắt chéo chân khi ngồi.

b. Kiểm soát cân nặng:

Giảm cân nếu thừa cân, béo phì – giúp giảm áp lực lên hệ tĩnh mạch chi dưới.

c. Chế độ ăn uống:

Ăn nhiều rau xanh, trái cây, thực phẩm giàu flavonoid (nho, việt quất, hành tây...).

Tránh ăn mặn quá mức vì dễ gây giữ nước – phù.

d. Ngưng hút thuốc lá:

Thuốc lá làm hỏng thành mạch và ảnh hưởng đến tuần hoàn.

5. Theo dõi và tái khám định kỳ

Đánh giá tiến triển triệu chứng, đo chu vi chi, siêu âm Doppler nếu cần.

Điều chỉnh phác đồ tập luyện, mức áp lực tất hoặc chỉ định can thiệp khác (như phẫu thuật hay laser nội mạch) nếu không đáp ứng.

IV. Phục hồi chức năng sau điều trị can thiệp

Nhiều bệnh nhân suy giãn tĩnh mạch nặng cần can thiệp bằng laser nội mạch, tiêm xơ hoặc phẫu thuật Stripping. Sau can thiệp, PHCN giúp phục hồi vận động và phòng tái phát:

Tập đi sớm, bắt đầu với bài tập nhẹ (gập duỗi cổ chân, đi bộ).

Sử dụng tất áp lực đều đặn theo hướng dẫn.

Chăm sóc vết mổ, tránh nhiễm trùng.

Duy trì chế độ tập luyện và thay đổi lối sống như đã nêu ở trên.

V. Kết luận

Phục hồi chức năng là một phần thiết yếu trong quản lý toàn diện bệnh suy giãn tĩnh mạch. Với sự phối hợp giữa tập luyện, chăm sóc da, sử dụng tất áp lực và thay đổi lối sống, người bệnh có thể giảm đáng kể triệu chứng, cải thiện chức năng vận động và chất lượng cuộc sống. Vai trò của đội ngũ nhân viên y tế, đặc biệt là điều dưỡng và kỹ thuật viên phục hồi chức năng, là vô cùng quan trọng trong việc hướng dẫn, theo dõi và hỗ trợ người bệnh trong suốt quá trình điều trị.

Tài liệu tham khảo:

1.    Nguyễn Văn Chương . (2016). Phục hồi chức năng: Lý thuyết và thực hành. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội.

2.    Society for Vascular Surgery & American Venous Forum. (2011). The care of patients with varicose veins and associated chronic venous diseases: Clinical practice guidelines. Journal of Vascular Surgery, 53(5 Suppl), 2S–48S. https://doi.org/10.1016/j.jvs.2011.01.079

Giảng viên: Nguyễn Thị Lê