Virus cúm A(H1N1) biến thể - Việt Nam

Tình hình sơ lược

Vào ngày 19 tháng 8 năm 2024, Điểm đầu mối quốc gia (National Focal Point: NFP) của Việt Nam về Điều lệ Y tế quốc tế (International Health Regulations: IHR) đã thông báo cho Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) về một trường hợp nhiễm virus cúm A (H1N1) biến thể (v) có nguồn gốc từ lợn được xác nhận trong phòng thí nghiệm ở người, tại tỉnh Sơn La, một tỉnh miền núi phía bắc Việt Nam giáp với Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào. Đây là trường hợp nhiễm virus cúm A (H1N1)v ở người đầu tiên được báo cáo tại Việt Nam. Hiện chưa rõ nguồn lây nhiễm virus. Theo Điều lệ Y tế quốc tế (IHR) năm 2005, một trường hợp nhiễm virus cúm A mới ở người là sự kiện có khả năng gây tác động lớn đến sức khỏe cộng đồng và phải được thông báo cho WHO. Dựa trên thông tin hiện có, WHO đánh giá rủi ro hiện tại đối với dân số nói chung do loại virus này gây ra là thấp. WHO tiếp tục nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giám sát toàn cầu nhằm phát hiện những thay đổi về mặt virus, dịch tễ và lâm sàng liên quan đến các loại virus cúm đang lưu hành có thể ảnh hưởng đến sức khỏe con người (hoặc động vật), cũng như chia sẻ thông tin virus kịp thời để đánh giá rủi ro.

Mô tả tình hình

Vào ngày 19 tháng 8 năm 2024, IHR NFP của Việt Nam đã thông báo cho WHO về một trường hợp nhiễm trùng ở người được xác nhận trong phòng thí nghiệm với vi-rút cúm A (H1N1) v có nguồn gốc từ lợn. Bệnh nhân là một phụ nữ 70 tuổi có bệnh lý nền, đến từ tỉnh Sơn La, một tỉnh miền núi phía bắc của Việt Nam giáp với Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào.

 

Bệnh nhân bị sốt, mệt mỏi và chán ăn một tuần sau khi trở về sau một tháng ở quê nhà tại tỉnh Hưng Yên. Vào ngày 1 tháng 6 năm 2024, cô được đưa vào bệnh viện huyện do các triệu chứng dai dẳng và được chẩn đoán mắc bệnh viêm phổi ngoài các bệnh lý nền của mình. Vào ngày 5 tháng 6, một xét nghiệm nhanh đã xác nhận cô bị cúm A. Cùng ngày, cô được chuyển đến Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương, nơi cô được điều trị trong sáu ngày nhưng đã tử vong vào ngày 11 tháng 6.

 

Mẫu bệnh phẩm thu thập vào ngày 5 tháng 6 đã được xét nghiệm bằng phản ứng chuỗi polymerase phiên mã ngược (RT-PCR) xác nhận virus cúm A vào ngày 18 tháng 6, nhưng không xác định được phân nhóm. Vào ngày 1 tháng 8, giải trình tự bộ gen đã xác định virus cúm A (H1N1) v, được Trung tâm cộng tác WHO (WHO Collaborating Centre: WHO CC) xác nhận về bệnh cúm tại Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (US CDC) vào ngày 5 tháng 8. Các đặc điểm tiếp theo của virus vẫn đang được tiếp tục phân tích.

 

Các cuộc điều tra dịch tễ học cho thấy bệnh nhân sống một mình và tiếp xúc hạn chế với một số dân làng và người chăm sóc trong thời gian bị bệnh tại tỉnh Sơn La. Từ tháng 6 đến ngày 11 tháng 8, không có báo cáo nào về các triệu chứng hô hấp trong số những người tiếp xúc, bao gồm cả nhân viên y tế của trường hợp này, hoặc các đợt bùng phát trong cộng đồng tại Sơn La nơi bệnh nhân sinh sống. Không có dịch bệnh nào bùng phát ở gia súc, bao gồm cả lợn, xung quanh nơi cư trú của trường hợp này tại Sơn La. Không có báo cáo chính thức hoặc không chính thức nào từ làng quê của trường hợp này tại tỉnh Hưng Yên. Tại thời điểm báo cáo, nguồn tiếp xúc với virus vẫn chưa được biết.

Dịch tễ học

Virus cúm A (H1) lưu hành và gây bệnh cho quần thể lợn ở hầu hết các khu vực trên thế giới. Trong số nhiều phân nhóm, A (H1N1), A (H1N2) và A (H3N2) là các phân nhóm chính của vi rút cúm A ở lợn, đôi khi lây nhiễm cho người, thường là sau khi tiếp xúc trực tiếp với lợn hoặc gián tiếp qua môi trường bị ô nhiễm. Khi phát hiện thấy vi rút cúm thường lưu hành ở lợn ở người, người ta gọi đó là "vi rút cúm biến thể". Nhiễm trùng ở người do vi rút biến thể có xu hướng dẫn đến bệnh lâm sàng nhẹ, mặc dù một số trường hợp đã phải nhập viện với bệnh nặng hơn và một số trường hợp tử vong.

Vi rút cúm lợn đã được phát hiện ở lợn tại Việt Nam từ năm 2010, theo kết quả giám sát tích cực vi rút cúm A ở lợn. Tuy nhiên, đây là trường hợp nhiễm cúm A (H1N1)v ở người đầu tiên được phát hiện tại Việt Nam.

Phản ứng của y tế công cộng

Ngành y tế công cộng của Việt Nam đã thực hiện các hành động ứng phó sau:

Chính quyền quốc gia đã kêu gọi tăng cường giám sát, phối hợp sức khỏe con người - động vật và điều tra dịch bệnh, đặc biệt là ở cấp dưới quốc gia.

Trung tâm Kiểm soát dịch bệnh tỉnh Sơn La đang hợp tác với các viên chức y tế công cộng và thú y địa phương để tiếp tục điều tra và truy vết tiếp xúc.

Vào ngày 11 tháng 8, Kiểm soát dịch bệnh tỉnh Sơn La đã đệ trình một báo cáo chính thức về các hoạt động điều tra, phòng ngừa và kiểm soát ca bệnh hồi cứu của họ, cùng với các khuyến nghị cho các cơ quan y tế và thú y địa phương.

Đánh giá rủi ro của WHO

Nhiều quốc gia đã báo cáo về các ca nhiễm vi-rút cúm có nguồn gốc từ lợn ở người trong những năm gần đây. Hầu hết các trường hợp nhiễm vi-rút cúm A (H1N1)v ở người là do tiếp xúc với vi-rút cúm lợn thông qua tiếp xúc trực tiếp với lợn bị nhiễm bệnh hoặc gián tiếp thông qua môi trường bị ô nhiễm. Tuy nhiên, một số trường hợp đã được báo cáo mà không có nguồn tiếp xúc rõ ràng với lợn trong những tuần trước khi phát bệnh. Vì những loại vi-rút này vẫn tiếp tục được phát hiện trong các quần thể lợn trên toàn thế giới nên có thể sẽ có thêm các trường hợp ở người sau khi tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp với lợn bị nhiễm bệnh.

 

Sự lây truyền hạn chế, không kéo dài từ người sang người của các loại vi-rút cúm biến thể đã được mô tả, mặc dù chưa bao giờ xác định được sự lây truyền trong cộng đồng đang diễn ra. Bằng chứng hiện tại cho thấy những loại vi-rút này chưa đạt được khả năng lây truyền kéo dài giữa người với người. Theo thông tin có sẵn cho đến nay, không có thêm trường hợp nào ở người bị nhiễm vi-rút A(H1N1)v liên quan đến trường hợp này được phát hiện.

 

Dựa trên thông tin có sẵn, WHO đánh giá rủi ro hiện tại đối với dân số nói chung do loại vi-rút này gây ra là thấp. Các đặc điểm của vi-rút vẫn đang được tiếp tục phân tích . Đánh giá rủi ro sẽ được xem xét lại nếu có thêm thông tin về dịch tễ học hoặc vi-rút học.

Lời khuyên của WHO

Giám sát:

Trường hợp này không thay đổi các khuyến nghị hiện tại của WHO về các biện pháp y tế công cộng và giám sát cúm theo mùa.

WHO không khuyến cáo sàng lọc du khách đặc biệt tại các điểm nhập cảnh hoặc các hạn chế liên quan đến tình hình hiện tại của vi-rút cúm giữa người và động vật.

Do bản chất liên tục biến đổi của vi-rút cúm, WHO tiếp tục nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giám sát toàn cầu để phát hiện những thay đổi về mặt vi-rút, dịch tễ học và lâm sàng liên quan đến vi-rút cúm lưu hành có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của con người (hoặc động vật) và chia sẻ vi-rút kịp thời để đánh giá rủi ro.

Thông báo và điều tra:

Tất cả các trường hợp nhiễm trùng ở người do một phân nhóm cúm mới đều phải thông báo theo Điều lệ Y tế Quốc tế (IHR) và các Quốc gia tham gia IHR (2005) phải thông báo ngay cho WHO về bất kỳ trường hợp nào được xác nhận trong phòng thí nghiệm về một trường hợp nhiễm trùng ở người gần đây do vi-rút cúm A có khả năng gây ra đại dịch. Không yêu cầu bằng chứng về bệnh tật.

Trong trường hợp nhiễm trùng ở người được xác nhận hoặc nghi ngờ do vi-rút cúm mới có khả năng gây ra đại dịch, bao gồm cả vi-rút biến thể, cần tiến hành điều tra dịch tễ học kỹ lưỡng bao gồm tiền sử tiếp xúc với động vật và đi lại. Cần bắt đầu truy vết tiếp xúc. Cuộc điều tra dịch tễ học nên bao gồm việc xác định sớm các sự kiện bất thường có thể báo hiệu sự lây truyền vi-rút mới từ người sang người. Các mẫu lâm sàng thu thập được từ trường hợp này nên được xét nghiệm và gửi đến Trung tâm cộng tác của WHO để xác định thêm đặc điểm.

Du lịch và thương mại:

WHO không khuyến cáo bất kỳ hạn chế du lịch và/hoặc thương mại nào đối với Việt Nam dựa trên thông tin hiện có.

Cần tuân thủ các biện pháp vệ sinh thích hợp, chẳng hạn như rửa tay thường xuyên bằng xà phòng trước và sau khi chạm vào động vật và tránh tiếp xúc với động vật bị bệnh.

Các biện pháp phòng ngừa cho du khách:

Du khách đến các quốc gia có dịch cúm động vật bùng phát nên tránh đến các trang trại, tiếp xúc với động vật tại các chợ động vật sống, vào các khu vực có thể giết mổ động vật hoặc tiếp xúc với bất kỳ bề mặt nào có vẻ bị ô nhiễm phân động vật hoặc chất thải khác. Du khách cũng nên rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước. Du khách nên tuân thủ các biện pháp vệ sinh an toàn thực phẩm và vệ sinh thực phẩm tốt.

Các loại vi-rút cúm lây nhiễm cho lợn khác với vi-rút cúm ở người. Không có vắc-xin nào cho bệnh cúm lây truyền từ động vật sang người được cấp phép sử dụng cho người. Tuy nhiên, việc phát triển các loại vi-rút vắc-xin ứng viên cho bệnh cúm lây truyền từ động vật sang người mới, do WHO điều phối, vẫn là một thành phần thiết yếu của chiến lược toàn cầu chung về phòng ngừa đại dịch cúm. Nhìn chung, vắc-xin chống lại vi-rút cúm ở người không được kỳ vọng sẽ bảo vệ con người khỏi bị nhiễm vi-rút cúm thường lưu hành ở lợn. Tuy nhiên, WHO khuyến cáo tiêm vắc-xin cúm theo mùa để tránh bệnh nặng do nhiễm trùng.

 

 TLTK:WHO. (2024). Influenza A(H1N1) variant virus - Viet Nam.https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2024-DON532

Người viết: Phạm Thị Thảo