Bệnh chưa được chẩn đoán - Cộng hòa Dân chủ Congo

Tình hình sơ bộ

Từ ngày 24 tháng 10 đến ngày 5 tháng 12 năm 2024, khu vực y tế Panzi ở tỉnh Kwango của Cộng hòa Dân chủ Congo đã ghi nhận 406 trường hợp mắc bệnh chưa được chẩn đoán với các triệu chứng sốt, nhức đầu, ho, sổ mũi và đau nhức cơ thể. Tất cả các trường hợp nghiêm trọng đều được báo cáo là bị suy dinh dưỡng nghiêm trọng. Trong số các trường hợp, 31 trường hợp tử vong đã được ghi nhận. Phần lớn các trường hợp được báo cáo là ở trẻ em, đặc biệt là trẻ dưới năm tuổi. Khu vực này là vùng nông thôn và vùng sâu vùng xa, việc tiếp cận càng bị cản trở do mùa mưa đang diễn ra. Đi từ Kinshasa đến đây bằng đường bộ mất khoảng 48 giờ. Những thách thức này, cùng với việc chẩn đoán hạn chế trong khu vực, đã làm chậm trễ việc xác định nguyên nhân cơ bản. Các đội phản ứng nhanh đã được triển khai để xác định nguyên nhân của đợt bùng phát và tăng cường ứng phó. Các đội đang thu thập mẫu để xét nghiệm trong phòng thí nghiệm, cung cấp đặc điểm lâm sàng chi tiết hơn về các trường hợp được phát hiện, điều tra động lực lây truyền và tích cực tìm kiếm các trường hợp bổ sung, cả trong các cơ sở y tế và ở cấp cộng đồng. Các nhóm cũng đang hỗ trợ điều trị cho bệnh nhân, truyền thông rủi ro và gắn kết cộng đồng. Với biểu hiện lâm sàng và các triệu chứng được báo cáo, cùng một số ca tử vong liên quan, viêm phổi cấp tính, cúm, COVID-19, sởi và sốt rét đang được xem xét là các yếu tố nguyên nhân tiềm ẩn với tình trạng suy dinh dưỡng là một yếu tố góp phần. Sốt rét là một căn bệnh phổ biến ở khu vực này và nó có thể gây ra hoặc góp phần gây ra các ca bệnh. Các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm đang được tiến hành để xác định nguyên nhân chính xác. Ở giai đoạn này, cũng có khả năng có nhiều hơn một căn bệnh góp phần gây ra các ca bệnh và tử vong.

Mô tả tình hình

Vào ngày 29 tháng 11 năm 2024, Bộ Y tế Công cộng Cộng hòa Dân chủ Congo đã báo cáo với WHO về cảnh báo liên quan đến số ca tử vong tăng do nguyên nhân chưa được chẩn đoán tại khu vực y tế Panzi.

Từ ngày 24 tháng 10 đến ngày 5 tháng 12 năm 2024, khu vực y tế Panzi ở tỉnh Kwango đã ghi nhận 406 trường hợp mắc bệnh chưa được chẩn đoán với các triệu chứng sốt, nhức đầu, ho, sổ mũi và đau nhức cơ thể và 31 ca tử vong (Tỷ lệ tử vong theo ca bệnh hoặc CFR là 7,6%). Các trường hợp được báo cáo đạt đỉnh vào tuần dịch tễ học thứ 45 (tuần kết thúc vào ngày 9 tháng 11 năm 2024). Dịch bệnh vẫn đang tiếp diễn. Theo cuộc họp báo của Bộ Y tế vào ngày 5 tháng 12, đã có thêm một số ca tử vong bên ngoài các cơ sở y tế (tử vong trong cộng đồng). Những trường hợp tử vong này vẫn cần được điều tra, xác định đặc điểm (tuổi, giới tính, v.v.) và xác minh.

Các trường hợp đã được báo cáo từ chín trong số 30 khu vực y tế trong vùng y tế Panzi: Kahumbulu, Kambandambi, Kanzangi, Kasanji, Kiama, Mbanza Kipungu, Makitapanzi, Mwini ngulu và Tsakala Panzi. Phần lớn các trường hợp (95,8%) được báo cáo từ các khu vực y tế Tsakala Panzi (169), Makitapanzi (142) và Kanzangi (78).

Tại vùng y tế Panzi, trẻ em từ 0-14 tuổi chiếm 64,3% trong tổng số các trường hợp được báo cáo, trong đó nhóm tuổi từ 0-59 tháng, 5-9 tuổi và 10-14 tuổi chiếm lần lượt 53%, 7,4% và 3,9% các trường hợp. Nữ giới chiếm 59,9% tổng số các trường hợp. Trong số các trường hợp tử vong, 71% là trẻ em dưới 15 tuổi, với 54,8% tổng số trẻ em dưới năm tuổi. Tất cả các trường hợp nghiêm trọng đều được báo cáo là do suy dinh dưỡng. Có 145 trường hợp từ 15 tuổi trở lên, trong đó có chín trường hợp tử vong (CFR: 6,2%). Các trường hợp tử vong chủ yếu xảy ra ở các cộng đồng làng xã.

Khu vực này đã trải qua tình trạng mất an ninh lương thực trong những tháng gần đây, tỷ lệ tiêm chủng thấp và khả năng tiếp cận chẩn đoán và quản lý ca bệnh chất lượng rất hạn chế. Khu vực này thiếu vật tư, phương tiện vận chuyển và thiếu nhân viên y tế. Các biện pháp kiểm soát sốt rét rất hạn chế.

Biểu hiện lâm sàng của bệnh nhân bao gồm các triệu chứng như sốt (96,5%), ho (87,9%), mệt mỏi (60,9%) và chảy nước mũi (57,8%). Các triệu chứng chính liên quan đến tử vong bao gồm khó thở, thiếu máu và các dấu hiệu suy dinh dưỡng cấp tính. Dựa trên bối cảnh hiện tại của khu vực bị ảnh hưởng và biểu hiện chung của các triệu chứng, một số bệnh nghi ngờ cần được loại trừ thông qua các cuộc điều tra sâu hơn và xét nghiệm trong phòng thí nghiệm. Những bệnh này bao gồm nhưng không giới hạn ở bệnh sởi, cúm, viêm phổi cấp tính (nhiễm trùng đường hô hấp), hội chứng urê huyết tan máu do E. coli, COVID-19 và sốt rét

Phản ứng y tế công cộng

1. Lãnh đạo và phối hợp:

Phối hợp đã được tăng cường ở cấp quốc gia, tỉnh và cộng đồng. Vào ngày 30 tháng 11 năm 2024, cuộc họp đầu tiên của Trung tâm điều hành khẩn cấp y tế công cộng (PHEOC) đã được tổ chức với tất cả các đối tác để giải quyết cảnh báo, sau đó một nhóm phản ứng nhanh (RRT) từ Tỉnh Kwango đã được triển khai đến Panzi. Vào ngày 3 tháng 12 năm 2024, cuộc họp PHEOC thứ hai đã được triệu tập với các đối tác, dẫn đến quyết định triển khai RRT cấp quốc gia đến Panzi với sự hỗ trợ của WHO.

Các cuộc họp điều phối hàng ngày đang được tổ chức ở cấp quốc gia, với các nhóm cấp tỉnh tích cực tham gia vào việc lập kế hoạch và ứng phó đang diễn ra.

2. Giám sát:

Định nghĩa ca bệnh đã được phát triển dựa trên các triệu chứng lâm sàng quan sát được, làm định hướng cho các nỗ lực giám sát và báo cáo.

Hoạt động tìm kiếm trường hợp tích cực đang được tiến hành tại các cơ sở y tế, bao gồm cả việc xem xét sổ đăng ký bệnh viện để xác định các trường hợp bổ sung. Các cuộc điều tra và tìm kiếm trường hợp tích cực cũng đang được tổ chức trong cộng đồng.

Hoạt động thu thập dữ liệu đang được tiến hành, tập trung vào việc lập danh sách dòng và phân tích dịch tễ học chi tiết.

Các ca tử vong trong cộng đồng đang được điều tra để hiểu rõ hơn về động lực lây truyền và phạm vi của đợt bùng phát.

3. Quản lý ca bệnh:

Một RRT cấp tỉnh đã được triển khai đến Panzi vào ngày 30 tháng 11 và một RRT đa ngành từ cấp quốc gia, bao gồm các chuyên gia của WHO, đã được triển khai vào ngày 7 tháng 12 để điều tra đợt bùng phát và củng cố phản ứng.

Các nhóm đang mang theo thuốc để hỗ trợ quản lý ca bệnh và ngăn ngừa thêm ca tử vong.

Các nỗ lực đang được tiến hành để tăng cường năng lực của các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe nhằm đảm bảo chăm sóc tốt nhất có thể cho bệnh nhân.

4. Phòng xét nghiệm: 

Thiết bị phòng xét nghiệm đã được vận chuyển để thu thập mẫu từ các ca bệnh và gửi đi xét nghiệm tại INRB ở Kinshasa. Ngoài ra, xét nghiệm chẩn đoán nhanh sốt rét (RDT) và COVID-19 đã được cung cấp để hỗ trợ chẩn đoán.

5. Truyền thông rủi ro và sự tham gia của cộng đồng: 

Các thông điệp chính đã được xây dựng để nâng cao nhận thức của công chúng và khuyến khích các hành vi phòng ngừa chung. Những thông điệp này đang được truyền bá thông qua sự tham gia của cộng đồng, với các chiến dịch nâng cao nhận thức đang được tiến hành.

6. Phòng ngừa và kiểm soát nhiễm trùng: 

Các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát nhiễm trùng đang được tăng cường. Nhân viên y tế và chăm sóc đã được thông báo về các biện pháp thực hành chính, bao gồm sử dụng khẩu trang, rửa tay và găng tay đúng cách, để giảm nguy cơ lây truyền thêm.

7. Hậu cần 

Hỗ trợ hậu cần đang được cung cấp để quản lý ca bệnh hiệu quả, bao gồm vận chuyển mẫu đến INRB Kinshasa để xét nghiệm trong phòng thí nghiệm. Các cơ sở y tế và bệnh viện ở những khu vực y tế bị ảnh hưởng nhiều nhất đang được cung cấp thuốc men và bộ dụng cụ lấy mẫu phù hợp để hỗ trợ ứng phó.

Đánh giá rủi ro của WHO

Có những nỗ lực đang diễn ra để giải quyết dịch bệnh tại khu vực y tế Panzi, tuy nhiên vẫn còn những thách thức đáng kể trong phản ứng lâm sàng và dịch tễ học, làm tăng nguy cơ sức khỏe cộng đồng cho nhóm dân số bị ảnh hưởng. Các trường hợp nghiêm trọng với tình trạng thiếu máu, suy hô hấp và suy dinh dưỡng đã được báo cáo. Khu vực bị ảnh hưởng nằm ở vùng xa xôi, làm phức tạp thêm quá trình đánh giá và ứng phó. Phân loại giai đoạn an ninh lương thực tích hợp (IPC) đối với mức độ mất an ninh lương thực cấp tính ở tỉnh Kwango đã tăng từ IPC 1 (có thể chấp nhận được) vào tháng 4 năm 2024 lên IPC 3 (Mức khủng hoảng) vào tháng 9 năm 2024. Điều này cho thấy một giai đoạn gia tăng đáng kể tình trạng mất an ninh lương thực và nguy cơ suy dinh dưỡng cấp tính nghiêm trọng. 

Các triệu chứng như sốt, ho, đau đầu và đau nhức cơ thể đã được quan sát thấy kể từ ngày 24 tháng 10, chủ yếu thông qua các báo cáo của nhân viên y tế, nhưng dữ liệu Giám sát và ứng phó dịch bệnh tích hợp (IDSR) về tỷ lệ mắc bệnh đường hô hấp ban đầu không có sẵn cho khu vực y tế bị ảnh hưởng để thiết lập xu hướng. Các trường hợp đã được báo cáo trong các nhóm gia đình, cho thấy động lực lây truyền tiềm ẩn trong các hộ gia đình, mặc dù cần phải điều tra thêm. Hơn nữa, không có thông tin về phạm vi tiêm chủng cụ thể, bao gồm tiêm chủng cho trẻ em, tại khu vực y tế bị ảnh hưởng, dẫn đến sự không chắc chắn về khả năng miễn dịch của nhóm dân số không được tiêm vắc-xin. 

Những khoảng trống trong quản lý ca bệnh cũng đã được xác định. Tình trạng thiếu thuốc để điều trị các bệnh thông thường thường xuyên xảy ra và việc chăm sóc không được cung cấp miễn phí, điều này có thể hạn chế khả năng tiếp cận điều trị cho nhóm người có nguy cơ cao. 

Vị trí xa xôi và rào cản về hậu cần của khu vực bị ảnh hưởng, bao gồm hành trình đường bộ kéo dài hai ngày từ Kinshasa do mùa mưa ảnh hưởng đến đường sá và phạm vi phủ sóng mạng di động và internet hạn chế trên khắp các khu vực y tế, đã cản trở việc triển khai nhanh chóng các nhóm ứng phó và nguồn lực. Hơn nữa, không có phòng xét nghiệm chức năng nào trong khu vực y tế hoặc tỉnh, đòi hỏi phải thu thập và vận chuyển mẫu đến Kinshasa để phân tích. Điều này đã làm chậm trễ các nỗ lực chẩn đoán và ứng phó. Việc thiếu nguồn cung cấp mẫu đã hạn chế thêm năng lực chẩn đoán, để lại những khoảng trống đáng kể trong việc hiểu nguyên nhân gây ra dịch bệnh.

Sự bất ổn trong khu vực làm tăng thêm sự phức tạp cho công tác ứng phó. Khả năng bị các nhóm vũ trang tấn công gây ra rủi ro trực tiếp cho các nhóm ứng phó và cộng đồng, điều này có thể làm gián đoạn thêm công tác ứng phó.

Dựa trên cơ sở lý luận trên, mức độ rủi ro chung đối với các cộng đồng bị ảnh hưởng được đánh giá là cao.

Ở cấp độ quốc gia, rủi ro được coi là ở mức trung bình do bản chất cục bộ của đợt bùng phát trong khu vực y tế Panzi ở tỉnh Kwango. Tuy nhiên, khả năng lây lan sang các khu vực lân cận, cùng với những khoảng trống trong hệ thống giám sát và ứng phó, đánh giá này nhấn mạnh nhu cầu phải tăng cường chuẩn bị.

Lời khuyên của WHO

Để giảm tác động của dịch bệnh tại vùng y tế Panzi và ngăn chặn sự lây lan thêm, WHO khuyến cáo các biện pháp sau:

Việc tăng cường các cơ chế phối hợp ở mọi cấp độ—quốc gia, tỉnh, khu vực và địa phương—là rất quan trọng để có phản ứng thống nhất. Cơ sở hạ tầng truyền thông nâng cao, chẳng hạn như điện thoại vệ tinh, là cần thiết để khắc phục phạm vi phủ sóng mạng hạn chế ở các khu vực bị ảnh hưởng. Hợp tác xuyên biên giới với Angola cũng rất quan trọng để theo dõi các trường hợp tương tự và ngăn ngừa khả năng lây truyền xuyên biên giới.

Cải thiện các nỗ lực giám sát là ưu tiên hàng đầu để xác định và ứng phó kịp thời với các trường hợp. Cần tiếp tục tìm kiếm trường hợp tích cực tại cả các cơ sở y tế và cộng đồng, đặc biệt tập trung vào các khu vực báo cáo tử vong và các nhóm gia đình. Giám sát dựa vào cộng đồng phải được tăng cường để đảm bảo phát hiện sớm các trường hợp và ứng phó nhanh chóng.

Cần phải mô tả cẩn thận đặc điểm của hội chứng lâm sàng và kết quả cũng như định nghĩa ca bệnh được cải thiện dựa trên thông tin thu thập được để hiểu rõ tình hình. Đặc biệt, cần thu thập dữ liệu làm rõ khả năng đồng nhiễm và nhiều bệnh lý, cũng như sự không chắc chắn về kết quả ở các nhóm nguy cơ cao. WHO đã thành lập Nền tảng lâm sàng toàn cầu để cung cấp khả năng phân tích dữ liệu có cấu trúc nhanh chóng bằng cách sử dụng hồ sơ trường hợp ẩn danh; khuyến nghị sử dụng trong việc nắm bắt chi tiết các hội chứng và kết quả của bệnh nhân.

Quản lý ca bệnh hiệu quả đòi hỏi phải đảm bảo cung cấp đủ thuốc thiết yếu để hỗ trợ điều trị và ngăn ngừa thêm ca tử vong. Cần phân phối RDT cho bệnh sốt rét để tạo điều kiện chẩn đoán phân biệt, trong khi xét nghiệm trong phòng thí nghiệm phải được đẩy nhanh thông qua việc vận chuyển mẫu đến INRB Kinshasa để xác nhận hoặc loại trừ các nguyên nhân nghi ngờ, bao gồm COVID-19 và cúm. Việc tăng cường năng lực phòng thí nghiệm dài hạn và phân cấp sẽ rất quan trọng trong việc cung cấp khả năng chẩn đoán tại khu vực y tế bị ảnh hưởng. 

Các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát nhiễm trùng (IPC) phải được tăng cường trên tất cả các cơ sở y tế. Nhân viên y tế nên được đào tạo về các biện pháp IPC, bao gồm sử dụng đúng cách thiết bị bảo vệ cá nhân (PPE) như khẩu trang và găng tay, cũng như các quy trình vệ sinh tay nghiêm ngặt. Các biện pháp này sẽ làm giảm nguy cơ lây truyền trong các cơ sở y tế và cải thiện sự an toàn của việc cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe. 

Truyền thông về rủi ro và sự tham gia của cộng đồng là điều cần thiết để nâng cao nhận thức của công chúng. Cần truyền bá các thông điệp có mục tiêu để giáo dục công chúng về các triệu chứng bệnh đường hô hấp, các biện pháp phòng ngừa và tầm quan trọng của việc tìm kiếm sự chăm sóc sớm. Các nhà lãnh đạo cộng đồng phải tham gia để xây dựng lòng tin và khuyến khích tuân thủ các hướng dẫn về sức khỏe cộng đồng. Việc giải quyết thông tin sai lệch và nỗi sợ hãi trong cộng đồng là rất quan trọng để đảm bảo sự hợp tác hiệu quả trong ứng phó.

Những thách thức về hậu cần và an ninh cũng cần được quan tâm. Việc tăng cường hỗ trợ hậu cần cho việc triển khai các đội và vật tư sẽ đảm bảo tiếp cận kịp thời đến các khu vực bị ảnh hưởng. Cần xây dựng các kế hoạch dự phòng để giải quyết tình trạng mất an ninh tiềm ẩn do các nhóm vũ trang gây ra, bảo vệ nhân viên ứng phó và duy trì tính liên tục trong các hoạt động ứng phó.

Cần tiến hành thêm các cuộc điều tra để làm rõ liệu tình trạng thiếu máu được quan sát thấy ở những trường hợp nghiêm trọng có liên quan đến đợt bùng phát hay không. Giả thuyết chính về bệnh đường hô hấp nên được xác thực bằng cách nghiên cứu mối quan hệ của nó với bệnh cúm theo mùa và các yếu tố tiềm ẩn khác. Ngoài ra, cần xem xét lại các đợt bùng phát trong quá khứ, chẳng hạn như bệnh sốt thương hàn được báo cáo trong khu vực y tế hai năm trước, để xác định các lỗ hổng tái phát có thể ảnh hưởng đến các nỗ lực ứng phó hiện tại. Ngoài ra, việc hiểu được tỷ lệ suy dinh dưỡng nói chung và xác định các trường hợp suy dinh dưỡng cấp tính ở nhóm dân số bị ảnh hưởng có thể cung cấp thông tin về việc chăm sóc dinh dưỡng phù hợp và ngăn ngừa tử vong thêm.

Ở cấp độ khu vực và toàn cầu, rủi ro vẫn ở mức thấp tại thời điểm này. Tuy nhiên, khu vực bị ảnh hưởng gần biên giới với Angola làm dấy lên lo ngại về khả năng lây truyền xuyên biên giới và việc tiếp tục theo dõi và phối hợp xuyên biên giới sẽ rất cần thiết để giảm thiểu rủi ro này.

Độ tin cậy hiện tại đối với thông tin sẵn có vẫn ở mức vừa phải, vì vẫn còn những khoảng trống đáng kể về dữ liệu lâm sàng, dịch tễ học và xét nghiệm.

Nguồn: WHO. Undiagnosed disease - Democratic Republic of the Congo. https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2024-DON546

Người dịch: Phạm Thị Thảo