Nhiễm sán lá qua thực phẩm16/11/2020

Nhiễm sán lá qua thực phẩm

- Các bệnh sán lá trong thực phẩm gây ra 2 triệu tuổi thọ bị tàn tật và tử vong trên toàn thế giới mỗi năm.

- Mọi người bị nhiễm bệnh khi ăn cá sống, động vật giáp xác hoặc rau có chứa ấu trùng ký sinh trùng.

- Các loài sán lá trong thức ăn phổ biến nhất ở Đông Á và Nam Mỹ.

- Các loại sán lá trong thực phẩm gây ra bệnh gan và phổi nghiêm trọng.

- Các loại thuốc an toàn và hiệu quả đã có sẵn để ngăn ngừa và điều trị bệnh sán lá qua thực phẩm.

- Phòng ngừa và quản lý sán lá truyền qua thực phẩm đòi hỏi sự hợp tác giữa các ngành trên giao diện người-động vật và hệ sinh thái.

Sự truyền nhiễm và gánh nặng

Sán lá qua đường thực phẩm là động vật có nguồn gốc từ động vật và chỉ trở nên lây nhiễm sau khi hoàn thành một vòng đời phức tạp bao gồm các giai đoạn ở vật chủ trung gian, không phải là người.

Trong tất cả các loài, vật chủ trung gian đầu tiên là ốc nước ngọt. Vật chủ thứ hai khác nhau tùy theo loài: đối với Clonorchis và Opisthorchis, nó là cá nước ngọt và đối với Paragonimus, nó là động vật giáp xác.

Việc nhiễm Paragonimus spp cũng có thể do tiêu thụ động vật ăn giáp xác, ví dụ: thịt lợn rừng sống. Fasciola spp. không cần vật chủ trung gian thứ hai và có thể lây nhiễm sang người do tiêu thụ thực vật nước ngọt bị ô nhiễm. Vật chủ cuối cùng luôn là động vật có vú (Bảng 1). Người bị nhiễm bệnh khi họ ăn phải vật chủ trung gian thứ hai bị nhiễm bệnh, hoặc trong trường hợp bệnh sán lá gan lớn, khi họ ăn các loại rau thủy sinh có ấu trùng ký sinh trùng. Clonorchiasis và Opisthorchiasis chủ yếu giới hạn ở châu Á, với nhiều quốc gia là dịch bệnh lưu hành. Một số ngôi làng bị nhiễm trùng huyết ở Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào đã có tỷ lệ lưu hành O. viverrini hơn 80% được ghi nhận. Paragonimiasis có thể được tìm thấy ở Châu Phi, Châu Á và Châu Mỹ Latinh và có thể là đồng lưu hành với bệnh lao, thường dẫn đến chẩn đoán và điều trị không chính xác, đồng thời góp phần báo cáo thấp về căn bệnh này.

Sán lá gan lớn là một căn bệnh toàn cầu, ảnh hưởng đến một số quốc gia trên thế giới, với tỷ lệ gánh nặng cao được báo cáo ở Mỹ Latinh và Trung Đông. Mặc dù các trường hợp nhiễm sán lá qua đường thực phẩm đã được báo cáo từ hơn 70 quốc gia trên toàn thế giới, nhưng dữ liệu về tỷ lệ mắc và gánh nặng thực tế rất khan hiếm, với một khoảng cách đáng kể về dữ liệu dịch tễ học từ các nước châu Phi.

Trong các quốc gia, sự lây truyền thường bị hạn chế ở các khu vực trọng điểm và phản ánh các mô hình hành vi và sinh thái. Điều kiện vệ sinh không đầy đủ và vệ sinh thực phẩm, hạn chế tiếp cận với nước uống an toàn và sở thích ăn uống theo văn hóa đều có liên quan đến việc tăng nguy cơ nhiễm trùng. Thói quen dùng chung thức ăn có văn hóa cũng có thể góp phần vào các nhóm lây nhiễm trong gia đình và cộng đồng.

Gánh nặng thực sự liên quan đến những bệnh nhiễm trùng này là không rõ ràng vì nhận thức về sức khỏe cộng đồng và sự sẵn có của các cơ sở y tế thường bị hạn chế ở những người bị ảnh hưởng. Ước tính từ Tổ chức Tham khảo Dịch tễ học (FERG) (2015) về gánh nặng bệnh tật do thực phẩm của WHO đã xác định 4 loài sán lá truyền qua thực phẩm là nguyên nhân quan trọng gây tàn tật với tổng số ước tính hàng năm là 200.000 ca bệnh và hơn 7.000 ca tử vong mỗi năm, dẫn đến nhiều hơn hơn 2 triệu năm sống được điều chỉnh theo khuyết tật trên toàn cầu. Tác động kinh tế gia tăng của các bệnh sán lá qua thực phẩm là đáng kể và có liên quan đến thiệt hại trong ngành chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản do giảm năng suất vật nuôi, cũng như hạn chế xuất khẩu và giảm nhu cầu tiêu dùng.

Điều trị, phòng ngừa và kiểm soát

Kiểm soát các bệnh sán lá trong thực phẩm nhằm mục đích giảm nguy cơ nhiễm trùng và kiểm soát bệnh tật liên quan.

Nên sử dụng cách thức tiếp cận một cách tổng hợp liên kết các khía cạnh động vật, con người và môi trường. Cần thực hiện các can thiệp như thông tin, giáo dục và truyền thông về thực hành thực phẩm an toàn, cải thiện vệ sinh môi trường và các biện pháp y tế công cộng thú y để giảm tỷ lệ lây truyền và giảm nguy cơ lây nhiễm.

Để kiểm soát tỷ lệ mắc bệnh, WHO khuyến nghị cải thiện khả năng tiếp cận điều trị bằng cách sử dụng các loại thuốc tẩy giun sán an toàn và hiệu quả:

Điều trị bệnh sỏi clonorchiasis và opisthorchiasis dựa vào praziquantel, dùng với liều 25mg / kg x 3 lần / ngày trong 2-3 ngày liên tiếp hoặc dùng một lần duy nhất với liều lượng 40mg / kg.

 Sán lá gan nên được điều trị bằng triclabendazole 10mg / kg dùng một liều duy nhất. Khi điều trị thất bại, có thể tăng liều lên 20mg / kg chia làm hai lần cách nhau 12-24 giờ.

Paragonimiasis có thể được điều trị bằng triclabendazole 20mg / kg, chia làm hai lần 10mg / kg để dùng trong cùng một ngày, hoặc praziquantel 25mg / kg 3 lần một ngày trong 3 ngày.

Điều trị bằng triclabendazole được ưu tiên hơn do sự đơn giản của phương pháp điều trị và do đó sự tuân thủ điều trị cao hơn. Vì mục đích kiểm soát sức khỏe cộng đồng, WHO khuyến nghị thực hiện chẩn đoán tại cộng đồng ở tuyến huyện và thực hiện hóa trị dự phòng dựa vào dân số ở những khu vực có nhiều người mắc bệnh.

Việc quản lý ca bệnh riêng lẻ với điều trị những người đã được xác nhận hoặc nghi ngờ nhiễm trùng là thích hợp khi các ca bệnh ít tập trung hơn và ở những nơi có sẵn các cơ sở y tế. Chỉ riêng hóa trị dự phòng là không đủ để giảm tỷ lệ hiện mắc. Các yếu tố như vệ sinh và thực phẩm kém, ổ chứa động vật và thói quen ăn uống văn hóa góp phần làm cho tỷ lệ tái nhiễm sau điều trị cao.

Do đó, các chương trình quản lý thuốc đại trà nên là một phần của cách tiếp cận Một sức khỏe rộng lớn hơn, kết hợp giáo dục sức khỏe cộng đồng, các can thiệp thú y và nông nghiệp, an toàn thực phẩm và cải thiện nước, vệ sinh và vệ sinh.

TLTK: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/foodborne-trematode-infections

                                                                                                          NGƯỜI VIẾT: NGUYỄN DIỆU HẰNG