Tổng quan

Bệnh Alzheimer là một tình trạng gây ra những thay đổi bất thường trong não ảnh hưởng đến bộ nhớ và khả năng tâm thần. Alzheimer là một căn bệnh, không phải là phần bình thường của sự lão hóa. Mất trí nhớ là triệu chứng đầu tiên của bệnh. Khi bệnh tiến triển, mất khả năng lý luận, ngôn ngữ, khả năng đưa ra quyết định, và những kỹ năng quan trọng khác, dần dần làm cho chiều hướng cuộc sống cần phải có sự giúp đỡ của những người khác, như là thành viên trong gia đình hoặc bạn bè. Thỉnh thoảng thay đổi khó khăn trong tính cách và hành vi. Bệnh Alzheimer tạo ra những thách thức thực sự cho người chẩn đoán và những người đảm nhận trách nhiệm chăm sóc. Gần 15 triệu người Mỹ tham gia chăm sóc không lương cho người bệnh Alzheimer hoặc sa sút trí tuệ khác (Hiệp hội 2011 Sự kiện & số liệu). Tiến sĩ Alois Alzheimer, một bác sĩ tâm thần người Đức đã mô tả trường hợp được đầu tiên của "sa sút trí tuệ trước tuổi già" vào năm 1907, một tình trạng được gọi là bệnh Alzheimer. Alzheimer là dạng phổ biến nhất của chứng mất trí ở người lớn tuổi. Từ "Alzheimer" và "mất trí nhớ" thường được sử dụng thay thế cho nhau, nhưng hai trường hợp bệnh khác nhau. "Chứng mất trí" là một thuật ngữ có nghĩa là một người không thể hoạt động riêng cho cá nhân vì sự suy giảm kéo dài của nhiều khả năng tâm thần ảnh hưởng đến bộ nhớ, sự chú ý, và lý luận. Sa sút trí tuệ có thể được gây ra bởi nhiều điều kiện y tế khác nhau, chẳng hạn như chấn thương sọ não nghiêm trọng hoặc đột qụy nặng. Một số bệnh sa sút trí tuệ khác như Lewy cơ thể mất trí nhớ, chứng mất trí Frontotemporal, sa sút trí tuệ mạch máu, và sa sút trí tuệ bệnh Parkinson. Mặc dù nguyên nhân và tiến triển của ALZHEIMER không hoàn toàn hiểu rõ, bằng chứng cho thấy những thay đổi đầu tiên trong não xảy ra nhiều như 15 năm trước khi các triệu chứng của sa sút trí tuệ được biểu hiện bởi người mắc bệnh ALZHEIMER. Một số loại chụp cắt lớp não có thể phát hiện những thay đổi này. Tuy nhiên, công việc này chưa đủ tiến bộ để được sử dụng thực tế trong việc dự đoán người sau này sẽ phát triển bệnh Alzheimer. Phòng ngừa bệnh Alzheimer là một chủ đề phổ biến trong các phương tiện truyền thông. Một số phương pháp được đưa ra nhưng không có bằng chứng tài liệu, như kích thích tâm thần (trò chơi não), tập thể dục (như bơi lội, đi bộ, yoga), hoạt động xã hội, và chế độ ăn uống lành mạnh (trái cây, rau và thực phẩm trong chất cao chống oxy hóa) có thể giúp phòng ngừa bệnh. Tuy nhiên, có rất nhiều dấu hiệu cho thấy đột quỵ nhỏ ở những người mắc bệnh Alzheimer có thể làm cho các triệu chứng ALZHEIMER tồi tệ hơn. Để phòng chống đột quỵ chúng ta phải duy trì huyết áp khỏe mạnh, tránh bệnh tiểu đường hoặc giừ lượng đường mức trung bình, giữ lượng cholesterol thấp, và không hút thuốc là bốn điều quan trọng bạn có thể làm để giảm nguy cơ của bệnh. Bệnh này có thể xuất hiện với tuổi trẻ như tuổi 30, nhưng thường được chẩn đoán sau khi 60 tuổi, và nguy cơ bệnh tăng theo tuổi tác. Đến độ tuổi 90 đến khoảng 40% dân số có thể bị ảnh hưởng. Di truyền học của ALZHEIMER rất phức tạp và kiến thức được thay đổi nhanh chóng. Ngoại trừ một phần trăm nhỏ của những gia đình chỉ một gen duy nhất gây ra bệnh, có một thành viên trong gia đình với ALZHEIMER làm tăng nguy cơ của bạn chỉ vừa phải. Bệnh Alzheimer là căn bệnh thứ sáu dễ dàng gây tử vong ở Mỹ.

Những người bệnh ALZHEIMER có thể biểu hiện các triệu chứng của bệnh từ 3-5 năm trước khi chẩn đoán. Trong thời gian này, sự thay đổi hiện ra, nhưng chưa thấy toàn diện dấu hiệu, được gọi là "suy giảm nhận thức nhẹ" hoặc MCI. Điều quan trọng là phải hiểu rằng không phải tất cả mọi người với MCI sẽ phát triển đến bệnh ALZHEIMER. Trong thực tế, 40-50% không bao giờ có thể phát triển bệnh. Vấn đề sớm thường được xem như thay đổi bình thường do lão hóa, và khi nhìn lại thì những người chăm sóc thấy rằng các triệu chứng đã xảy ra trong nhiều năm. Với trung bình, cá nhân tồn tại 4-8 năm khi được chẩn đoán, cũng có thể sống đến 20 năm. Để dễ dàng tìm hiểu những thay đổi xảy ra như quá trình tiến triển bệnh, ALZHEIMER được chia thành ba giai đoạn: đầu, giữa và cuối. Tuy nhiên, sự phát triển của các triệu chứng trong một cá nhân sẽ khác nhau từ người này sang người khác.

Điều trị

  Ba loại thuốc chính, donepezil (Aricept), rivastigmine (Exelon) và galantamine (Reminyl), đã được chứng nhận có lợi trong việc cải thiện bộ nhớ, với ít tác dụng phụ, thường gây khó chịu dạ dày-ruột. Exelon là một loại thuốc dán hữu ích cho những người gặp khó khăn nuốt thuốc viên. Thật không may, những loại thuốc này không có hiệu quả cho tất cả mọi người, nó chỉ có hiệu quả trong giai đoạn đầu và giữa của ALZHEIMER. Một loại thuốc, memantine HCl (Namenda) cũng quy định để giúp trì hoãn sự tiến triển của ALZHEIMER thường được sử dụng kết hợp với các loại thuốc trên. Bác sĩ cũng có thể kê toa thuốc để giúp giảm bớt hành vi kích động, lo lắng không thể đoán trước, cũng như để cải thiện giấc ngủ và điều trị trầm cảm. 

Chăm sóc người bệnh Alzheimer

Bệnh Alzheimer được gọi là một bệnh gia đình, bởi vì sự căng thẳng mãn tính từ một người thân yêu từ từ suy giảm ảnh hưởng đến tất cả mọi người. Một phương pháp điều trị hiệu quả sẽ giải quyết các nhu cầu của gia đình. Những người chăm sóc phải tập trung vào nhu cầu riêng của họ, dành thời gian cho sức khỏe của mình và nhận được hỗ trợ và thời gian nghỉ ngơi chăm sóc thường xuyên để có thể duy trì tốt trong suốt cuộc quá trình chăm sóc. Cảm xúc và hỗ trợ thiết thực, tư vấn, thông tin và các chương trình giáo dục về bệnh Alzheimer giúp một người chăm sóc cung cấp các dịch vụ chăm sóc tốt nhất cho người thân yêu của mình.

 Dưới đây cung cấp những tóm tắt của các giai đoạn của ALZHEIMER, các loại hành vi sẻ xảy ra, và các thông tin chăm sóc và khuyến nghị liên quan đến từng giai đoạn của bệnh.

Giai đoạn đầu bệnh Alzheimer

Triệu chứng

• Khó nhớ các sự kiện gần đầy và những cuộc trò chuyện, ngày, tháng trong tuần.
• Lập lại câu hỏi và câu chuyện giống nhau nhiều lần.
• Mất khả năng quản lý tài chính, sai lầm khi viết chi phiếu.
• Rút bỏ những tình huống trong xã hội và thờ ơ, rắc rối trong những hoạt
• Nấu ăn và mua sắm trở nên khó khăn hơn, có thể để quên chảo trên bếp đến cháy, và quên thức ăn trong tủ lạnh.
• Sự phê bình không tốt- khó tạo nên sự quyết định sáng suốt, dễ dàng bị ảnh hưởng đến người khác.
• Mất xu hướng và quên nhiều thứ, không nhớ nơi bạn cất giử đồ
• Mất phương hướng tiếp xúc với môi trường xung quanh, dễ dàng bị lạc đường.
• Khả năng lái xe bị ảnh hưởng rất khó khăn khi lái xe ở các tuyến đường không quen thuộc hoặc ở một nơi lạ.

Chăm sóc

Trong giai đoạn đầu của bệnh ALZHEIMER, cả người chăm sóc và người bệnh có thể điều chỉnh để chẩn đoán và lập kế hoạch cho tương lai:

• Học hỏi: Bạn càng biết nhiều về bệnh ALZHEIMER, càng dễ dàng cho bạn chăm sóc người bệnh. Hãy tìm hiểu càng nhiều về giai đoạn đầu và giữa của bệnh ALZHEIMER đừng nên quá lo lắng về giai đoạn cuối. Nói chuyện với những người chăm sóc cũng là một cách hiệu quả để học tập và để củng cố kinh nghiệm chăm sóc của riêng bạn. Một trong những điều khó khăn nhất để tìm hiểu là phân biệt giữa các người bệnh và người thân của bạn: đặc biệt trong giai đoạn đầu, những người chăm sóc có thể nghĩ “ông ấy làm như vậy để trả đũa tôi" hoặc “ tại cô ấy lười biếng.” Trong những trường hợp làm cho người chăm sóc buồn bực là kết quả của bệnh tiến triển, không phải họ cố ý làm cho người chăm sóc bị tổn thương hoặc đau buồn.
•  Hỗ trợ cảm xúc: Môt chẩn đoán của bệnh ALZHEIMER có thể là thách thức cho cả người bệnh và người chăm sóc. Người bệnh ALZHEIMER có thể không nhớ hoặc không thừa nhận mình bi bệnh. Vì vậy đừng bao giờ nói với họ răng họ mắc bệnh. Cố gắng thuyết phục họ là rất vô ích. Bệnh trầm cảm rất phổ biến với những người chăm sóc cho người bệnh ALZHEIMER và nên việc giải quyết cảm xúc một cách thích hợp rất quan trọng.
•  Vai trò của gia đình: Khi bệnh tiến triển, người mắc bệnh ALZHEIMER sẽ khó thực hiện vai trò của mình trong gia đình. Ví dụ, nếu chỉ có người đó trong gia đình biết lái xe, điều này sẽ rất quan trọng đối với những thành viên trong gia đình để tìm thay thế phương tiện giao thông (ví dụ, học để lái xe, tuyển dụng những người tình nguyện lái xe từ gia đình và bạn bè, sử dụng phương tiện giao thông công cộng,vv…) Nếu người bệnh ALZHEIMER phải trả phí tài chính cho gia đình, như vậy người khác phải giữ vai trò này. Nếu người bệnh ALZHEIMER thường phải chuẩn bị những bữa ăn, bây giờ là thời gian cho người chăm sóc bắt đầu học nấu ăn. Tập trung vào những vấn đề này sẽ giúp người chăm sóc chuẩn bị cho tương lai.
• Về tài chính: ALZHEIMER có thể là một bệnh cực kỳ tốn kém. Điều quan trọng là phải bắt đầu lập ra các chiến lược để đáp ứng nhu cầu tài chính cao trong gia đình cũng như diễn biến của bệnh. Kế hoạch tài chính bao gồm bảo hiểm ( ví dụ, sức khỏe, tàn tật, chăm sóc lâu dài, vv…)
• Pháp lý: Cuối cùng, người bệnh ALZHEIMER sẽ cần giúp trong việc chi trả hóa đơn, chăm sóc y tế, và đưa ra quyết định cá nhân như những người sẽ cung cấp chăm sóc cho họ. Văn bản pháp luật phải được hoàn thành càng sớm càng tốt trong quá trình bệnh, thậm chí trước khi chẩn đoán. Chờ đợi quá lâu có thể dẫn đến người không còn có khả năng ký kết các văn bản quy phạm pháp luật. Sức mạnh của luật sư về tài chính và sức mạnh của luật sư về Y tế (Chỉ thị Chăm sóc sức khỏe) có thể đảm bảo rằng người bệnh ALZHEIMER được chăm sóc bởi các thành viên trong gia đình hoặc bạn bè tin cậy. Nếu không có các tài liệu này, những người chăm sóc có thể phải nhờ các thủ tục tòa án để được quyền thay mặt quyết định cho người bệnh ALZHEIMER. Gia đình cũng có thể mất quyền tiếp cận vào tài khoản ngân hàng. Tài liệu pháp lý rõ ràng có thể ngăn ngừa một người nào đó cố gắng tận dụng lợi thế hoặc đặt quyền yêu cầu bồi thường các nguồn tài chính cho lợi ích cá nhân của họ. Dịch vụ pháp lý miễn phí và chi phí thấp có sẵn cho người cao niên. Giai đoạn giữa bệnh Alzheimer

Chăm sóc trong giai đoạn giữa

Triệu chứng

• Nổi lên những hành vi khó tính, không phải thường xuyên, bao gồm ví dụ dưới đây: Tức giận, tính đa nghi, phản ứng dữ dội khi gặp khó khăn và hoang tưởng (ví dụ, họ nghĩ rằng, những thành viên trong gia đình đang ăn cắp tiền hoặc đa nghi vợ hoặc chồng ngoại tình).
• Lặp đi lặp lại câu hỏi hoặc lời tuyên bố.
• Tình trạng không ngủ được khi mặt trời lặn hoặc suy nghĩ lung tung vào buổi tối
•  Sợ tắm.
• Ăn uống có vấn đề, chán ăn.
• Tiểu tiện không tự chủ.
• Tích trữ đồ đạc, đặc biệt là giấy.
• Bất lịch sự về hành vi tình dục.
• Hành vi bạo lục như đánh, la hét, vũ trang tự vệ.
• Cần giúp chọn quần áo và thay quần áo
• Cần được nhắc nhở chăm sóc bản thân, và cần trợ giúp khi tắm, uống thuốc, đánh răng hay vệ sinh…v.v
• Biểu hiện khó khăn trong lời nói và nhận thức, đặc biệt khi cố gắng nhớ tên của những món đồ.
• Vần đề không gian (khó khăn tìm kiếm đường về nhà).
• Quên cách đọc, viết, và khả năng tính toán, khó khăn trong việc theo cốt truyện của chương trình TV
• Mất phối hợp thường dẫn đến đi đứng không vững.
• Sẽ cần người chăm sóc hoặc giám sát 24 tiếng/ngày, 7 ngày/tuần.
• Thỉnh thoảng, có thể không nhận ra gia đình hoặc bạn bè

Chăm sóc

Trong giai đoạn giữa của bệnh ALZHEIMER, người chăm sóc phải chăm sóc cả ngày. Đảm bảo sự an toàn của bệnh nhân là công việc chính. Đối với bệnh nhân và người chăm sóc cần được giúp đỡ và hỗ trợ.

• Đối phó với những hành vi thách thức: Chúng ta thường sử dụng trực giác để giúp chúng ta quyết định làm gì. Thật không may, đối phó với bệnh Alzheimer và mất trí nhớ khác với phản trực giác.
• Hỗ trợ cảm xúc: người bệnh ALZHEIMER thường cảm thấy cô đơn, và thường làm cho những người chăm sóc bị đau buồn và mất mát về tình trạng của người mà họ đang chăm sóc. Hỗ trợ tình cảm là rất quan trọng đối với sức khỏe tinh thần và thể chất của những người chăm sóc. Nên nói chuyện với bác sĩ nếu bạn cảm thấy chán nản hoặc lo lắng.
•  Tạm dừng chăm sóc: Những người chăm sóc cần nghỉ giải lao, đó là "thời gian nghỉ ngơi cho người chăm sóc". Trong thời gian đó cần sự giúp đỡ của một thành viên khác trong gia đình hoặc người hàng xóm, bạn bè, thuê người hoặc người chăm sóc tình nguyện và các chương trình chăm sóc ban ngày dành cho người lớn, giúp đỡ tại nhà, và ở nhà dưỡng lão ngắn.
• An toàn: Quan trọng là tạo ra một môi trường an toàn và thoải mái. Một chuyên gia trị liệu có thể cung cấp tư vấn và giúp đỡ trong việc ở nhà an toàn hơn cho cả người chăm sóc và người được chăm sóc. Hãy hỏi bác sĩ và hiệp hội địa phương về bệnh Alzheimer hoặc Cơ quan khu vực Cao Niên được giới thiệu có kinh nghiệm chuyên môn trong việc sửa đổi và các thiết bị hỗ trợ. Đối với những người bệnh ALZHEIMER hay đi lang thang, nên báo cáo với cảnh sát địa phương.
• Chăm sóc y tế: Người bệnh ALZHEIMER sẽ cần được chăm sóc cho cả bệnh ALZHEIMER và bất kỳ vấn đề sức khỏe khác có thể phát sinh. Sau thời gian người chăm sóc phải cung cấp tình trạng sức khỏe của bệnh nhân cho nhân viên y tế. Người chăm sóc đồng phải có tờ giấy xác nhận trong hồ sơ bệnh nhân để bác sĩ có thể nói chuyện tự do với bạn. Điều quan trọng là phát triển các mối quan hệ với các bác sĩ và các chuyên gia chăm sóc sức khỏe là những người hiểu được vai trò của người chăm sóc và làm việc với người chăm sóc như một thành viên trong nhóm để cung cấp sự chăm sóc y tế thích hợp.
•  Sự căng thẳng của việc chăm sóc có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của bạn. Hãy chăm sóc bản thân. Nếu bạn cần phải nhập viện hoặc cần thời gian nghỉ ngơi, việc thay thế khẩn cấp người chăm sóc có thể được sắp xếp. Những người chăm sóc bị ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe có thể cần phải xem xét để lựa chọn một cơ sở cung cấp dịch vụ chăm sóc cho người thân yêu của bạn.
•  Kế hoạch cho tương lai: Có nhiều người chăm sóc muốn giữ người thân của họ ở nhà, tuy nhiên điều này không phải luôn luôn có thể. Nếu chăm sóc cần thiết hơn những gì bạn có thể cung cấp ở nhà, nên chọn chăm sóc nội trú. Nhiều cơ sở có chương trình đặc biệt cho các cá nhân bị bệnh mất trí nhớ. Thuê người đến nhà để giúp chăm sóc cho ngươi bệnh thì không phải đưa người bệnh đến sở chăm sóc nội trú.

 Giai đoạn cuối bệnh Alzheimer

Triệu chứng

• Mất khả năng giao tiếp.
• Không có khả năng nhận biết người thân, địa điểm hoặc đồ vật.
• Yêu cầu hỗ trợ đầy đủ trong tất cả các hoạt động cá nhân.
• Khó khăn trong việc đi lại.
• Mất đi sự vui vẻ.
• Cơ bắp có thể thu nhỏ lại.
• Khó nuốt thức ăn.
• Động kinh có thể xảy ra.
• Sụt cân.
• Ngủ suốt ngày.
• Có thể biểu hiện bằng cách ngậm một số đồ vật.
• Không kiềm chế được tiểu tiện.

 Chăm sóc

• Địa điểm: gia đình chăm sóc cho người thân với giai đoạn cuối bệnh Alzheimer nên xem xét chu đáo chọn một cơ sở điều dưỡng chuyên môn, hoặc cơ sở chăm sóc bệnh sa sút trí tuệ, những nơi đầy đủ quản lý và giám sát có thể cung cấp thích hợp cho bệnh nhân.
•  Chăm sóc đặc biệt: Các dịch vụ chăm sóc đặc biệt được hỗ trợ cho bệnh nhân trong cuối cuộc đời của họ. Các dịch vụ có thể bao gồm các nhóm hỗ trợ, y tá đến thăm, quản lý và chăm sóc tại nhà. Dịch vụ đặc biệt là dịch vụ thường được dàn xếp thông qua bác sĩ điều trị, và thường không được xắp xếp cho đến khi bác sĩ dự đoán bệnh nhân có ít hơn sáu tháng để sống.

                                                                                                                                                              GV. NGUYỄN THỊ THÚY

Tài liệu tham khảo

https://www.alz.org/asian/care/caregivers.asp?nL=VI&dL=VI

https://www.Alzheimers.org.uk/info/20007/types_of_dementia/2/Alzheimers_disease/2

https://www.nia.nih.gov/health/what-Alzheimers-disease